Oh Be A Fine G… (Girl ή Guy), Kiss Me.
Ωραίο ποιηματάκι! Δεν ξεχνιέται εύκολα.
OBAFGKM: Είναι ένας όμορφος και έξυπνος τρόπος για να θυμάσαι τους φασματικούς τύπους των αστέρων.
OBAFGKM, από τα μπλε και πολύ ζεστά αστέρια φασματικού τύπου O ή B μέχρι τα κόκκινα και πολύ κρύα αστέρια φασματικού τύπου K και M.
Όπως δείχνουν οι επόμενες εικόνες, ο φασματικός τύπος είναι ανάλογος της θερμοκρασίας του αστέρα. Αν σημειώσουμε στο επίπεδο, για κάθε ένα άστρο τον φασματικό του τύπο (που σχετίζεται με την θερμοκρασία του) και τη φωτεινότητα του φτιάχνουμε το γνωστό διάγραμμα Χέρτζσπρουνγκ-Ράσελ.
H φωτεινότητα (luminosity in solar units) των αστέρων (άξονας y) και ο φασματικός τύπος των αστέρων OBAFGKM, δηλαδή η θερμοκρασία τους [surface temperature (Kelvin) > άξονας x] σχεδιάζονται στο ίδιο επίπεδο. Οι περισσότερες αστέρες συγκεντρώνονται στην διαγώνιο γραμμή, την κυρία ακολουθία (main sequence). Φαίνεται και η περιοχή με τους κόκκινους γίγαντες και υπεργίγαντες. Οι λευκοί νάνοι καταλαμβάνουν μία διαφορετική περιοχή με χαμηλότερη φωτεινότητα στο διάγραμμα Χέρτζσπρουνγκ-Ράσελ.
Η εξέλιξη των αστεριών!
Το μεγαλείο του διαγράμματος Χέρτζσπρουνγκ-Ράσελ είναι ότι αποτελεί ένα βήμα προς την κατανόηση της εξέλιξης των αστέρων από τη γέννηση τους μέχρι τον θάνατο τους. Πραγματικά, τα αστέρια γεννιούνται και πεθαίνουν! Για παράδειγμα, ο ήλιος μας έχει ζήσει ήδη 4.500.000.000 χρόνια και θα ζήσει άλλα τόσα. Είναι μεσήλικας!
Τα αστέρια φασματικού τύπου Ο είναι μεγάλα, ζεστά μπλε αστέρια. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο αστέρας ζ Πνοή (ή Ναός, ή ζ pupis), φασματικού τύπου Ο4. Είναι ένας από τους φωτεινότερους και πιο ζεστούς αστέρες.
Από την άλλη, ο Ήλιος είναι φασματικού τύπου G, με θερμοκρασία περίπου 6.000 βαθμούς.
Αστερισμός του Ωρίωνα
Ένας πολύ γνωστός, κρύος και κόκκινος αστέρας είναι ο Μπετελγκέζ. Ανήκει στους κόκκινους υπεργίγαντες και είναι σημειωμένος στην περιοχή των υπεργιγάντων στο παραπάνω διάγραμμα.
Ο Μπετελγκέζ είναι ένας από τους τέσσερις αστέρες που σχηματίζουν το κεντρικό τραπέζιο του αστερισμού του Ωρίωνα.
Διακρίνονται αρκετά εύκολα, οι τέσσερεις λαμπροί αστέρες που σχηματίζουν το κεντρικό τραπέζιο του αστερισμού. Οι δυο αστέρες συμπίπτουν με τους δύο ώμους του Ωρίωνα. Ένας από τους δύο είναι ο κόκκινος Μπετελγκέζ. Οι άλλοι δύο αστέρες του κεντρικού τραπεζίου συμπίπτουν με τους μηρούς του Ωρίωνα.
Μπλέ ζεστό και Κόκκινο κρύο?
Μην μπερδεύεστε! Πραγματικά, τα μπλε άστρα είναι τα πολύ ζεστά, ενώ τα κόκκινα άστρα είναι τα κρύα άστρα. Ακριβώς το αντίθετο από ό,τι συμβαίνει με τις βρύσες μας και το νερό (μπλέ για κρύο / κόκκινο για ζεστό). Πως θα το θυμάμαι;
- Θα καώ αν ανοίξω την μπλε βρύση? – ΟΧΙ
- Θα καώ αν πάω κοντά σε ένα μπλε άστρο – ΝΑΙ;
Θερμότητα και πυρηνική σύντηξη
Στο διάγραμμα Χέρσπρουνγκ-Ράσελ, οι περισσότεροι αστέρες καταλαμβάνουν την περιοχή του διαγράμματος που αντιστοιχεί σε μία διαγώνιο γραμμή, την κυρία ακολουθία (όπως λέγεται). Οι αστέρες σε αυτή συντήκουν υδρογόνο στους πυρήνες τους. Μικρότερες συγκεντρώσεις αστέρων είναι ο λεγόμενος οριζόντιος κλάδος και ο κλάδος των γιγάντων.
Πυρηνική σύντηξη είναι μία αντίδραση που δύο ή περισσότεροι ατομικοί πυρήνες ενώνονται για να δημιουργήσουν διαφορετικούς και βαρύτερους ατομικούς πυρήνες. Αν ο πυρήνας που φτιάχνεται είναι μικρότερος του πυρήνα του σιδήρου, τότε απελευθερώνονται μεγάλα ποσά ενέργειας. Ακριβώς αυτό συμβαίνει στους αστέρες της κυρίας ακολουθίας. Σε αυτήν την πυρηνική διαδικασία οφείλεται η θερμότητα που εκπέμπεται από τον ήλιο μας.
Λογικά, όλοι θα αναρωτηθούμε γιατί δεν χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο για την παραγωγή ενέργειας για να ζεσταθούμε. Έτσι δεν θα επιβαρύναμε το περιβάλλον με τα αποτελέσματα της καύσης ορυκτών υλικών. Παρόλο που γίνονται προσπάθειες να δημιουργήσουμε ελεγχόμενη και αποδοτική σύντηξη στη γη δεν είμαστε έτοιμοι ακόμα. Μάλλον, θα πρέπει να περιμένουμε το δεύτερο μισό του 21ου αιώνα για να αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε την σύντηξη στα σπίτια μας.
Όταν όλα τα ελαφρά στοιχεία καταναλωθούν, για να συνεχιστεί η σύντηξη χρειάζεται να ξεκινήσουν άλλες πυρηνικές αντιδράσεις. Πρόσφατα κάποιος αστροφυσικός παρατήρησε εύστοχα ότι: «και τα άστρα περνάνε ενεργειακή κρίση». Φυσικά καταφέρνουν και δημιουργούν κάτι πολύ όμορφο και θεαματικό στην προσπάθεια τους να συνεχίσουν να ζουν.
Αν δεν έχετε ακόμα πειστεί για την χρωματική ομορφιά που προσφέρουν τα αστέρια, δώστε προσοχή στην επόμενη φωτογραφία από το νεφέλωμα του Καρκίνου.
Γι’ αυτό τον λόγο θα αναφερθούμε στο θεαματικό θάνατο των άστρων στο μέλλον. Προς το παρόν, ελάτε να ταξιδέψουμε στον χρόνο για να δούμε μία παλιά εκπομπή της ελληνικής τηλεόρασης από τα 80s, με τον πολύ σχετικό τίτλο: “Κόκκινοι γίγαντες – Άσπροι νάνοι”: